Tarzı ve farklı sesiyle yaşadığı periyoda damga vuran ve bugün dahi büyük bir hayran kitlesine sahip olan bestekar, kelam muharriri, yorumcu ve oyuncu Müren, Üsküp’ten Bursa’ya göç eden Kaya ve Hayriye Müren çiftinin tek çocuğu olarak 6 Aralık 1931’de dünyaya geldi.
Bursa’da Tophane Mahallesi’nde dünyaya gelen sanatçı, yaptığı bir açıklamada, ailesine ve dünyaya geliş öyküsüne dair şunları anlatmıştı:
“Uludağ eteklerine ikinci kar çoktan düşmüş. Bursa, sıfırın altındaki gecelerinden birisini yaşıyor. Dedem Hacı Mehmet Efendi, göbeğim kesildikten sonra o hoş sesiyle minicik kulaklarıma birinci ninniyi söylemiş, ‘Oğlan oğlan boynuma dolan. Kolum sana yastık, saçlarım yorgan.’ Sabah ezanı okunurken saat beşte dünyaya gelmişim. Merhum babaannem, ‘İnşallah başarılı ve zeki bir çocuk olsun.’ diyerek adımı Zeki koymuş. Ortapazar Caddesi’nde oturanlar, o sabah ebemin sevinç çığlıklarına koşmuşlar. Hoş sesli dedem Mehmet Efendi çok ünlü bir hafızdı. Her gün Şehadet Mescidi’ne sarfiyat, ezan okurdu. O ezan okurken, herkes sokaklara dökülür, tüyleri ürpererek dinlerdi onu. Babam Kaya Müren ise Bursa’nın en güzel giyinen erkeğiydi. Yaz-kış demeden ölünceye kadar o ekip elbisesini ve kravatını hiç çıkarmadı. Babaannem, uzun beyaz entarisini üzerinden hiç çıkarmaz, saçları daima topuzlu dolaşırdı. O yüzden ismi ‘Temiz Hayriye’ye çıkmıştı.”
Zeki Müren, 1976’da BBC Türkçe Radyosu’nda spiker Sabih Aykoler ile yaptığı röportajda ise giysi üslubuyla ilgili şunları söylemişti:
“Ben 1955 yılında akademiyi birincilikle bitirdim. O vakitten bu vakte bütün giysilerimi, olağan hayatımdakiler de dahil kendim çiziyorum. Modellerini kendim çiziyor, renklerini kendim seçiyorum. Biraz yaradılış biraz da ona ek edilen bir ekol problemi oluyor. 1955’ten bu yana her dönem her müzik için değişik mana taşıyan kostümler çizdim ve giydim. Beğenildiğini gördükçe de devam ettim. Ben smokinle de fantezi kostümlerle de okuyorum. Yapıtına nazaran seçiyorum bunları. Dünyada bu benden daha sonraki yıllarda tatbik edildi. Bu da bana bahtiyarlık veriyor. Mesela Liberace’yi bana benzetirler, giysi bakımından. Ben şu noktada ‘Hayır’ diyorum. Benim 1956’da giydiğimi 60’lardan sonra Liberace giydi. Ruh benzerliği olabilir. Ben onu gördüğümde onu taklit etmedim, Elvis Presley’i keza. Ben Türkiye’de Edirne’den Ardahan’a naçizane kendi halkıma hitap etme eforunu gösterdim. Gün geldi, dünkü günü yaşadık bir arada.”
Usta sanatçı, birinci musiki nağmelerini sesinin hoşluğuyla tanınan dedesi Şehadet Mescidi müezzini Bıçkıcı Mehmet Efendi’den duyarak, 3 yaşında müzik söylemeye başladı.
Alfabeyi annesinin yardımıyla 5 yaşındayken öğrenen sanatçı, birinci ve orta tahsilini Bursa’da tamamladı. Yeteneği şimdi birinci okuldayken öğretmenleri tarafından fark edilen Müren, ilkokulda bir piyeste çoban rolünü canlandırdı.
Müren, meskeninin bahçesindeki sardunyalı havuzun başında mahalleli için şimdi çocukken birinci defa sahne almaya başladığını aktardığı bir konuşmasında, şu bilgileri aktarmıştı:
Ailesini ikna ederek lise eğitimi için İstanbul’a gelen Müren, 1946’da İstanbul Boğaziçi Lisesi’nde yatılı eğitime başladı. Usta sanatçı, “Zehretme hayatı bana cananım/ Elemlerle doldu benim her anım,/ Istırabımla yanıp sönse de canım,/ İnan ki ben sana yeniden hayranım” isimli acemkürdi makamındaki birinci yapıtını 1949’da Bursa’da kaleme aldı. Eser, Suzan İtimat tarafından TRT radyosunda seslendirildikten sonra dikkati çekti. Boğaziçi Lisesi’nde müzik dersleri veren bestekar Şerif İçli ve Kadri Şençalar’ın derslerini takip eden Müren, lise son sınıftayken Şükrü Tunar’ın “Bir Muhabbet Kuşu” isimli yapıtıyla birinci plağını doldurdu.
Edebiyat ve fotoğraf sanatına da ilgi duyan Müren, ünlü direktör Arşavir Alyanak’ın babası Agopos Efendi ile Udi Krikor’dan da dersler alarak musiki eğitimini sürdürdü.
Usta sanatçı, olgunluk imtihanlarını pekiyi dereceyle vererek, 1950’de İstanbul Devlet Hoş Sanatlar Akademisine (Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi) girdi. Yüksek Süsleme Kısmı Sabih Gözen atölyesinden birincilikle mezun olan Müren, öğrencilik yıllarından başladığı desen çalışmalarını, pek çok sefer açtığı sergilerle sanatseverlerin beğenisine sundu.
Üniversiteye girdiği yıl TRT İstanbul Radyosunun açtığı ve 186 adayın katıldığı solistlik imtihanını birincilikle kazanan Zeki Müren, 1 Ocak 1951’de İstanbul Radyosunda canlı yayımlanan bir programda birinci radyo konserini verdi. Bu konserde kendisine eşlik eden saz takımı ortasında Hakkı Derman, Serif İçli, Şükrü Tunar, Refik Fersan ve Necdet Gezen yer aldı.
Zeki Müren, başarılı geçen birinci konserin akabinde radyolarda nizamlı ve birçoğu canlı olmak üzere 15 yıl boyunca unutulmayan yapıtları seslendirdi.
Sanatçı 1954’te “Beklenen Şarkı” isimli sinemayla birinci kere sinemada görünürken bu sinemada Türk sinemasının ilk kadın yönetmeni ve birinci bayan yıldızı Cahide Sonku ile başrolü paylaştı. Müren’in 10 bestesinin de yer aldığı müzikal sinema, sanatçıyı görmek isteyenlerin ilgisi sonucu gişe rekorları kırdı.
Türk sinemasında 17 sinemada başrol oynayan sanatçı, bölümde en yüksek rakamlı kontratlara imza attı, 1955’te Arena Tiyatrosu’nun “Çay ve Sempati” isimli oyununda da başrol oynadı. Müren’in oynadığı sinemalara ekseriyetle, “Berduş”, “Hayat Bazen Tatlıdır”, “Altın Kafes”, “Bir Yaz Yağmuru” üzere kendi bestelerinin ismi verildi.
Dönemin en tanınan, aranılan sesi ve yüzü olan Müren, birinci sahne konserini 26 Mayıs 1955’te verdi. Sanatçı, tıpkı yıl “Manolyam” müziğiyle Türkiye’de birinci kere verilen Altın Plak Ödülü’nü kazandı.
Zeki Müren, gördüğü ulusal ilginin yanında memleketler arası alanda da dikkati çekerek, 1976’da Londra’daki Royal Albert Hall’da konser verdi ve bu salonda sahne alan birinci Türk sanatçı oldu.
Usta sanatçı, askerliğini 1957-1958’de yedek subay olarak Ankara Piyade Okulu, İstanbul Harbiye Temsil Ofisi ve Çankırı’da tamamladı.
Kendine ilişkin gösterişli ve ilgi uyandıran kostümleriyle de hayranlarının beğenisini kazanan ve “Sanat Güneşi” olarak Türk toplumunun hafızasında yer edinen Müren, Maksim Gazinosu sahnelerinde, aralıksız 11 yıl Behiye Aksoy ile dönüşümlü sahne aldı.
Sanatçı Müren’in en sevdiği müzik, Selahattin Pınar’ın “Yalnız benim ol, el yüzüne bakma sen” yapıtıydı.
Yaşamı boyunca 600’ü aşkın plak ve kaset dolduran sanatçı, 1991’de “Devlet Sanatçısı” seçildi. “Şimdi Uzaklardasın”, “Manolyam”, “Bir Demet Yasemen”, “Gözlerinin İçine Öteki Hayal Girmesin” ve “Elbet Bir Gün Buluşacağız” üzere birçok sevilen yapıta imza atan Müren, birebir vakitte kurallı biçimde Türkçe konuşmaya ihtimam göstermesiyle biliniyordu.
Sanatın birçok alanında başarılı yapıtlar veren Müren, farklı vakitlerde yazdığı şiirlerini bir ortaya getirdiği, “Bıldırcın Yağmuru” isimli yapıtını 1965’te kitap ve kaset olarak hayranlarının beğenisine sundu.
Zeki Müren, 1980’de Kuşadası’nda kalp spazmı, akabinde da 1983’te Paris’te kalp krizi geçirdi. Sahnelerden uzaklaşarak Bodrum’a yerleşen sanatçı, son konserini ise 1984’te geliri antik tiyatronun onarımına harcanmak üzere, Bodrum Kalesi’nde verdi.
Mal varlığını Türk Eğitim Vakfı ile Türk Silahlı Kuvvetleri Mehmetçik Vakfı’na bağışlayan usta sanatçı, Ajda Pekkan, Muazzez Abacı ve Muazzez Ersoy’la düetlerin yer alacağı 7 müzikten oluşan yeni kasetini tamamlayamadan, TRT’nin İzmir Radyosu Stüdyolarındaki canlı yayında, 24 Eylül 1996’da kalp yetmezliği sonucu hayatını kaybetti.
Sanatçının cenazesi, Bursa Buyruk Sultan Mezarlığı’nda toprağa verildi.
Sayısız kurum ve kuruluş tarafından yüzlerce mükafata paha görülen Müren’in Bodrum’daki meskeni, vefatından sonra Kültür ve Turizm Bakanlığınca müzeye dönüştürüldü.
Vefatının akabinde oluşturulan Türk Eğitim Vakfı (TEV) ZPİeki Müren Fonu’nda bugüne kadar, 3 binden fazla şahsa burs sağlandı.
TEV ve TSK Mehmetçik Vakfı tarafından 2002’de Bursa’da sanat üzerine eğitim verilen Bursa Zeki Müren Hoş Sanatlar Lisesi yaptırıldı.